((2. نمازهای نافله یومیه))
بنا بر بیان مرحوم آقای قاضی سیر الهی بدون آن معنا ندارد که در حکم وضو برای نماز است.
بنابر قول حضرت امام عسکری علیه‌السلام از علائم و نشانه‌های ایمان در انسان است.
«علاماتُ المؤمِن خَمْسٌ : صَلاَةُ اَلْإِحْدَى وَ اَلْخَمْسِینَ وَ زِيَارَةُ اَلْأَرْبَعِینَ وَ اَلتَّخَتُّمُ بِالْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ اَلْجَبِینِ وَ اَلْجَهْرُ بِ‍بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ»
اهمیت و آثار:
1. هدیه خداوند به سالکین الی الله است.
قال الرضا علیه‌السلام بحارالانوار جلد 87 صفحه 22
«حَسِّنوا نَوافِلُکُم وَاعلَموُا اَنَّها هَدیَةٌ اِلی اللهِ عَزَّوَجَلَّ؛
یعنی نمازهای نافله خود را بصورت زیبا ادا کنید و آگاه باشید که نمازهای نافله هدیه‌ای است به پیشگاه خداوند بزرگ»
2. تکمیل کننده فرایض به حساب می‌آید.
نافله نقص و کمبود و اشکالات فرایض را می‌پوشاند.
قال الباقر علیه‌السلام
«اِنَّما جُعِلَتِ النّافِلَةُ لِيتمِّ بِها ما يفسُدُ مِنَ الفَريضَةِ؛
یعنی نماز نافله برای آن قرار داده شده است که کمبودها و نواقص نمازهای واجب را جبران کند.»
قال الرضا علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 27
«إنَّ اللهَ تَبارکَ و تَعالی اَتَمَّ صلاةَ الفَریضةَ بِصَلاةِ النافِلَةِ؛
یعنی خداوند نماز واجب را به واسطه نماز نافله تکمیل می‌گرداند.»
3. تقرب نوافل به وجود می آورد.
تقرب بنابر گفتهٔ عرفا بر دو گونه است:
قرب فرایض = عمومی (در اثر اهتمام به واجبات تحقق می یابد)
قرب نوافل = خصوصی (در اثر اهتمام به نوافل به وجود می آید)
قال الرضا علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 36
«صَلاةٌ النَوافِلِ قُربانُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛
یعنی نمازهای نافله موجب تقرب و نزدیکی هر مومن به خداوند است.»
4. نوعی صدقه نورانی و معنوی می‌باشد.
صدقات نوافل قطعاً از صدقات مالی برای انسان کمال‌آورتر است.
قال الکاظم علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 38
«نَوافِلُکُمْ صَدَقاتُکُمْ فَقَدِّموٱ اِنْ شِئتُم؛
یعنی نافله‌های شما و صدقه‌های شما است هرگاه خواستید آنها را انجام دهید.»
5. خداوند با آن به ملائک مباهات می‌کند.
خداوند همواره با نوافل به ملائک مباهات می‌ورزد.
قال الصادق علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 43
«اِنَّ الرَّبَ لِیُعجِبَ مَلائکةُ مِنَ العَبدِ مِن عِبادِهِ یَراهُ یَقضی النافِلَةَ، فَیَقُولُ ٱنظُروا الی عَبدی یَقضی ما لَمْ اَفتَرِضْ عَلیه؛
یعنی خداوند به بنده‌ای که قضای نافله‌اش را می‌خواند در برابر فرشتگان مباهات می‌کند و می‌گوید به بنده‌ام بنگرید، چیزی را قضا می‌کند که من برایش واجب نکرده‌ام.»
6. نافله ابزار عبودیت انسان و نشانهٔ حقیقت آن است.
قال الصادق علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 45
«تَخفیفُ الفَریضَةِ وَ تَطویلُ النافِلَة مِنَ العِبادَة؛
یعنی کوتاه خواندن نماز واجب و طولانی خواندن نمازهای نافله نشانه عبودیت است.»
7. نافله نشانهٔ شیعه بودن است.
قال الصادق علیه‌السلام عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم،
بحارالانوار جلد 87 صفحه 46
«ما مِنْ رَجُلٍ مِن فُقراء شیعَتِنا اِلّا و علیه تَبِعَهُ، قُلتُ جُعِلتُ فِداکَ وَ ما التَبِعَهُ، قال مِنَ الاِحدی وَ الخَمیبنَ رکعةً وَ مَنْ صَومَ ثَلاثَةَ ایّامٍ مِنَ الشَّهرِ، فَاِذا کانَ یومُ القیامَةِ، خَرَجٌوا مِنْ قُبُورِهِمْ وَ وُجُهِهِمْ مِثْلُ القَمَرِ لَیلةَ البَدرِ؛
یعنی حضرت امام صادق علیه‌السلام از حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم نقل فرمودند که هر کس شیعه ماست علامتی دارد، گفتم فدایت شوم، این علامت (شیعه بودن) چیست؟ فرمود علامت شیعه بودن این است که در روز 51 رکعت نماز بخواند و سه روز در هر ماه روزه بگیرد و در روز قیامت با چهره‌های شبیه به ماه شب چهاردهم از قبرشان برانگیخته می‌شوند...»
8. نمازهای نافله موجب حیات در قلوب است.
قال الصادق علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 47
«اِنَّ القَلبَ یُحیی وَ یُمیتُ، فاِذا حَیَّ فَٱَدَّبهُ بِالتَّطوَّعِ، وَ اذا ماتَ فَاقْصِرَهُ علی الفَرائض؛
یعنی دلها شاد و زنده می‌شوند و می‌میرند، وقتی زنده است نافله بخوان وقتی مرده‌اند فقط واجبات را به جای آور.»
9. انسان را به مراتب کمال می‌رساند.
نافله زمینهٔ فنای انسان را در خدا ایجاد می‌کند.
قال الصادق علیه‌السلام، بحارالانوار جلد 87 صفحه 31
قال الله تعالی: «... وَ ما تَقَرَّبَ اِلیَّ عَبدُ بشَی ءٍ اَحَبَّ اِلیَّ مِمّا افْتَرضْتُ علیه وَاِنَّهٌ لَیَتقَرَّبُ اِلیَّ بِالنّافِلَةِ حَتّی ٱحِبَّهُ فَاِذا احْبَبْتُهُ کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذی یَسْمَعُ بِهِ، وَ بَصَرَهُ الَّذی یُبصِرُ بِهِ، وَ لِسانَهُ الَّذی یَنطَقُ بِه، وَ یَدَهُ الَّتی یَبْطِشُ بِها، اِنْ دَعانی اَجَبْتٌهُ، وَ اِنْ سَئَلَنی اَعْطَیتُهُ...»
خداوند فرموده است: «... هیچ بنده‌ای به عبادتی بهتر از واجبات به من نزدیک و تقرب نمی‌جوید، و او به وسیله نافله‌ها به من نزدیک می‌شود تا جایی که من او را دوست بدارم، آنگاه که دوستش داشتم من گوش شنوای او می‌شوم که با من می‌شنود، و دیده بینای او می‌گردم تا به وسیله من ببیند، و زبان گویای او می‌شوم تا به وسیله من سخن گوید، و دست توانای او می‌شوم تا به واسطه من تحمل کند، اگر مرا بخواند اجابتش می‌کنم و اگر از من چیزی بخواهد عطا می‌نمایم...»
10. نشانه صداقت در عهد و پیمان الستی در عالم ذر است.
با نافله سالک صداقت خود را به پیمان الستی نشان می‌دهد که اگر چه واجب نیست ولی برای عهد الهی آن را ادا می‌کند.
11. شوق و جذبه و توفیق الهی را تشدید می‌کند.چون نافله انسان را مورد عنایت خداوند و ائمه هدی علیهم‌السلام قرار می‌دهد و شوق و جذبه الهی را تشدید می‌کند.
12. یکی از دستورات مهم سلوکی در مکتب عرفان است.
بنا بر سفارش مرحوم آقای قاضی انجام نافله‌های صبح، مغرب و عشاء در تمام سال ضرورت دارد و در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان نوافل ظهر و عصر هم اضافه می‌شود.
13. ائمه هدی علیهم‌السلام و اولیاء الهی به آن اهتمام ویژه‌ای داشتند و هیچگاه ترک نمی‌کردند.
اهل معرفت هیچگاه از آن غفلت نمی‌ورزیدند.
14. یکی از ویژگی‌های صالحین در جلوه فاطمیون است.
هیچ وقت یک سالک در کسوت فاطمی، آن را ترک نمی‌کند.
اوقات و کیفیت نماز های نافله یومیه:
1.نافله صبح
این نافله 2 رکعت است.
قبل از نماز صبح و بعد از نیمه شب تا عدم تغییر رنگ در آسمان
این نافله را حضرت امام رضا علیه‌السلام بنا بر بحارالانوار جلد 87 صفحه 310
در رکعت اول حمد + کافرون
در رکعت دوم حمد + توحید
این نافله را می‌توان بعد از نماز صبح قضا کرد.
2. نافله ظهر
این نافله در روزهای جمعه در صورت ادای نماز جمعه 10 رکعت است و اگر نماز جمعه خوانده نشود همان 8 رکعت است.
روزهای غیر جمعه 8 رکعت است که به صورت چهار نماز دو رکعتی مثل نماز صبح اداء می‌شود.
وقت آن از اذان ظهر تا حدود 2 ساعت و 45 دقیقه بعد از اذان ظهر است.
حضرت امام رضا علیه‌السلام آن را اینگونه اداء می‌فرمودند: (بحارالانوار جلد 87 صفحه 52)
6 رکعت قبل از اذان ظهر (سه نماز دو رکعتی)
2 رکعت بعد از اقامه نماز ظهر
بعد از اتمام نماز ظهر 100 بار در سجده شکراً لله + تسبیح حضرت زهرا
در تمام این نوافل در رکعت اول حمد + کافرون و رکعت دوم حمد + توحید
3. نافله عصر
این نماز نافله هم مثل نافله ظهر است که:
روزهای جمعه در صورت ادای نماز جمعه 10 رکعت و در غیر اینصورت 8 رکعت می‌باشد.
در روزهای غیر جمعه 8 رکعت (چهار نماز دو رکعتی مثل نماز صبح)
وقت آن قبل از نماز عصر تا 4 رکعت مانده به غروب می‌باشد.
این نافله را امام رضا علیه‌السلام مثل نافله ظهر اداء می‌فرمودند.
4. نافله مغرب
این نافله 4 رکعت است که:
دو رکعت آن پس از میلاد امام حسن علیه‌السلام توسط پیامبر انجام گرفت.
دو رکعت دیگر پس از میلاد امام حسین علیه‌السلام توسط پیامبر انجام گرفت.
بعد از نماز مغرب بلافاصله تا قبل از سیاهی آسمان باید انجام گیرد.
جای نماز غفیله را نمی‌گیرد و بر هر نماز دیگری فضیلت دارد.
امام رضا علیه‌السلام آن را این گونه اداء می‌فرمود: (بحارالانوار جلد 87 صفحه 89)
بدون فاصله به نماز مغرب اتصال می‌دادند و فقط مابین نماز نافله و نماز مغرب، اول 100 شکراً لله می‌گفتند و سپس تسبیح حضرت زهرا را اداء می‌کردند.
5. نافله عشاء
معمولاً به صورت نشسته و دو رکعت انجام می‌گیرد.
باید بلافاصله به نماز عشاء متصل شود و فقط مابین آنها لازم است تسبیح زهرا و شکراً لله اداء شود.
به قدری اهمیت دارد که در سفر هم شایسته است به نیت نماز "وتیره" انجام گیرد.
امام صادق علیه‌السلام:
در رکعت اول حمد + آیةالکرسی + کافرون
در رکعت دوم حمد + 12 توحید
امام رضا علیه‌السلام:
در رکعت اول حمد + سوره ص
در رکعت دوم حمد + توحید
شرایط و احکام نوافل:
نوافل را باید در وقت خود انجام داد که در غیر وقت ساقط می‌شود.
نافله‌های ظهر و عصر و عشاء در سفر ساقط می‌گردد.
- نوافل را می‌توان:
به صورت نشسته و یا هنگام حرکت اداء کرد.
بدون سوره اداء نمود (فقط با حمد تنها)
به جای سوره، آیاتی را از روی قرآن قرائت کرد.
با سوره‌های سجده‌دار خواند و سجده را انجام داده و سپس آن را ادامه داد.
- در نمازهای نافله:
باید بین نماز واجب و آنها فاصله‌ای نباشد.
شک، آنها را باطل نمی‌کند (در صورت شک بنا را بر اقل باید گذاشت)
- سجدهٔ سهو در آن وجود ندارد.
- اگر امری در آن کم یا زیاد شود باطل نمی‌گردد.
- انجام رکوع و سجود با اشاره کفایت می‌کند.
در مسافرت و هنگام حرکت و فعالیت، رو به قبله بودن در آنها شرط نیست.
