لَا یَشْغَلُهُ شَأْنٌ وَ لَا یُغَیِّرُهُ زَمَانٌ وَ لَا یَحْوِیهِ مَکانٌ وَ لَا یَصِفُهُ لِسَانٌ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ عَدَدُ قَطْرِ الْمَاءِ وَ لَا نُجُومِ السَّمَاءِ وَ لَا سَوَافِی الرِّیحِ فِی الْهَوَاءِ وَ لَا دَبِیبُ النَّمْلِ عَلَى الصَّفَا وَ لَا مَقِیلُ الذَّرِّ فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ یَعْلَمُ مَسَاقِطَ الْأَوْرَاقِ وَ خَفِیَّ طَرْفِ الْأَحْدَاقِ .
خداى تعالى را کارى از کار دیگر باز نمى دارد (زیرا کسی را کارى از کار دیگر باز مى دارد که یا نقصان در علم و دانائى او باشد یا بر اثر محدودیّت قدرت و توانائى، و خداوند متعال چون بهمه چیز دانا و توانا است هیچ کار او را از کار دیگر مشغول نمى گرداند) و او را زمان تغییر نمى دهد (چون خالق زمان و محیط بر آن و واجب الوجود است، و تغییر یافتن از لوازم ممکن باشد) و مکانى او را در بر نمى گیرد (زیرا قرار گرفتن در جائى مستلزم جسمیّت است و او جسم نیست) و زبانى نمى تواند (کنه ذات و حقیقت) او را وصف نماید، شماره قطرههاى آب و ستارههاى آسمان و آنچه باد در هوا پراکنده کند و حرکت مور بر سنگهاى سخت و خوابگاه مورچههاى کوچک در شب تار از او پوشیده نیست، جاى افتادن برگها و نگاه کردن از زیر چشمها را میداند.
وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ غَیْرَ مَعْدُولٍ بِهِ وَ لَا مَشْکوک فِیهِ وَ لَا مَکفُورٍ دِینُهُ وَ لَا مَجْحُودٍ تَکوِینُهُ شَهَادَةَ مَنْ صَدَقَتْ نِیَّتُهُ وَ صَفَتْ دِخْلَتُهُ وَ خَلَصَ یَقِینُهُ وَ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ .
و گواهى مى دهم که معبودى نیست جز خدا که مانندى براى او نبوده و در هستیش شکّ و تردید و دین و آفرینش را انکارى نیست، همچون گواهى کسیکه نیّت او راست (از صمیم قلب) و باطنش (از رئاء و خودنمایى) پاکیزه، و یقین و باورش (از شبهات) پاک، و میزانهایش سنگین (کردار نیکش بسیار) باشد.
وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الَمْجُتْبَىَ مِنْ خَلَائِقِهِ وَ الْمُعْتَامُ لِشَرْحِ حَقَائِقِهِ وَ الْمُخْتَصُّ بِعَقَائِلِ کرَامَاتِهِ وَ الْمُصْطَفَى لِکرَائِمِ رِسَالَاتِهِ وَ الْمُوَضَّحَةُ بِهِ أَشْرَاطُ الْهُدَى وَ الْمَجْلُوُّ بِهِ غِرْبِیبُ الْعَمَى .
و گواهى مى دهم که محمّد بنده و فرستاده او است که از بین آفریدههاى او انتخاب و براى بیان احکام او اختیار، و بالطاف گرانبهاى او اختصاص یافته، و براى رساندن پیغام هاى نیکوى او برگزیده شده، و بسبب او نشانههاى هدایت و رستگارى آشکار و تاریکى کورى و گمراهى روشن گردیده است.
أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْیَا تَغُرُّ الْمُؤَمِّلَ لَهَا وَ الْمُخْلِدَ إِلَیْهَا وَ لَا تَنْفَسُ بِمَنْ نَافَسَ فِیهَا وَ تَغْلِبُ مَنْ غَلَبَ عَلَیْهَا .
اى مردم، دنیا آرزومند و اعتماد دارنده بخود را مى فریبد، و بکسیکه بآن شیفته شده (و آنرا براى شخص خود خواهان است) بخل نمى ورزد (او را دوچار آلودگیها مى سازد) و بکسیکه بر آن تسلّط یابد (متاع آنرا بدست آورد) غلبه خواهد یافت (نابودش خواهد نمود) .
وَ ایْمُ اللَّهِ مَا کانَ قَوْمٌ قَطُّ فِی غَضِّ نِعْمَةٍ مِنْ عَیْشٍ فَزَالَ عَنْهُمْ إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوهَا لِ أَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ .
و سوگند بخدا هرگز قومى در فراخى نعمت و خوشى زندگانى نبودهاند که خوشى ایشان زائل شده باشد مگر بر اثر گناهانى که مرتکب شدند (چنانکه در س 13 ى 11 مى فرماید: إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ یعنى خدا تغییر نمى دهد آنرا که در گروهى است تا هنگامیکه آنچه در نفسهاشان است تغییر دهند، یعنى اخلاق پسندیده رابه خوهاى زشت تبدیل نمایند. و در س 16 ى 112 مى فرماید: وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتِیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ یعنى خدا مثل آورد دهى را که اهل آن از سختیها آسوده و آرمیده بودند و از هر سو روزى فراوان بآنها مى رسید، پس شکر نعمتهاى خدا را بجا نیاوردند، خداوند هم لباس گرسنگى و ترس را بایشان پوشانیده مزه سختى و گرفتارى را بآنها چشانید، و بر اثر آنچه بجا آوردند آنان را بهر گونه سختى و گرسنگى مبتلى نمود) زیرا (ایشان با کفران نعمت و بجا آوردن گناه اگر مستحقّ نعمت بودند، منع نعمت از آنها منع از مستحقّ بود که عین ظلم و ستم است، و ظلم بر خدا محال است، چنانکه در س 8 ى 51 مى فرماید:) أَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ یعنى خدا بر بندگان، ستمگر نمى باشد (مقصود از فرمایش امام علیه السّلام آنست که غالبا سبب زوال نعمت مرتکب شدن گناهان است، نه آنکه عمومیّت داشته باشد، زیرا بسا خداوند از جهت امتحان و آزمایش یا بجهت کفّاره گناهان کوچک یا بلند نمودن مقام و منزلت، نعمت بعضى از بندگان را گرفته، و آسایششان را بسختى و گرفتارى تبدیل مى نماید، چنانکه در قرآن کریم س 2 ى 155 مى فرماید: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ ى 156 الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ ى 157 أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ یعنى شما را مى آزماییم بترس و گرسنگى و کمبود در دارائیها و نفسها و فرزندان، و در این آزمایش مژده ده شکیبایان را، آنانکه چون اندوهى بایشان رو آورد مى گویند: ما به رضاى خدا خوشنود و بسوى او باز مى گردیم، از جانب پروردگارشان درودها و رحمت و مهربانى بر ایشان باد که آنان راه یافتگانند).
وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِینَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَى رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کلَّ شَارِدٍ وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کلَّ فَاسِدٍ .
و اگر مردم هنگامیکه سختیها بایشان رو آورد و نعمتها از آنها زائل گردد، با نیّتهاى راست و دلهاى شیفته به پروردگارشان پناه ببرند، آنچه از دست رفته بآنها باز مى گرداند، و هر فسادى را براى ایشان اصلاح مى فرماید.
وَ إِنِّی لَأَخْشَى عَلَیْکمْ أَنْ تَکونُوا فِی فَتْرَةٍ وَ قَدْ کانَتْ أُمُورٌ مَضَتْ مِلْتُمْ فِیهَا مَیْلَةً کنْتُمْ فِیهَا عِنْدِی غَیْرَ مَحْمُودِینَ وَ لَئِنْ رُدَّ عَلَیْکمْ أَمْرُکمْ إِنَّکمْ لَسُعَدَاءُ وَ مَا عَلَیَّ إِلَّا الْجُهْدُ .
و من (از رفتار زشت شما در پیروى آنانکه خلافت را غصب کرده طبق وصیّت پیغمبر اکرم عمل ننمودند) مى ترسم (مانند مردم زمان جاهلیّت) در فترت واقع شوید (از آئین پیغمبر دور شده بمرور از دین دست برداشته بر اثر نادانى و گمراهى از اندیشههاى نادرست پیروى نمائید) و کارهایى گذشت (خلفایى به ناحقّ روى کار آمدند) که شما بآنها مائل شده از حقّ دست کشیدید و نزد من مردم ناپسندیده بودید، و اگر روشى که (در زمان رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله) داشتید بشما باز گردد (بعد از زشتیها) از نیکبختان خواهید شد، و بر من نیست جز سعى و کوشش (در اصلاح امور و اندرز دادن).
وَ لَوْ أَشَاءُ أَنْ أَقُولَ لَقُلْتُ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ.
و اگر مى خواستم (گفتار و کردار زشت شما را در زمان سه خلیفه) بگویم مى گفتم (و لیکن مصلحت در عفو و چشم پوشى از آنها است) خدا آنچه را که گذشت عفو و بخشش فرماید.